Nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym z dnia 08 grudnia 2017r., wchodząca w życie w dniu 03 kwietnia 2018r, poza wieloma zmianami dotyczącymi funkcjonowania najwyższego organu sądowego w RP jakim jest Sąd Najwyższy, wprowadziła także zupełnie nową dla polskiego porządku prawnego instytucję jaką jest skarga nadzwyczajna.
W obowiązującym obecnie systemie środków zaskarżenia zarówno w postępowaniu cywilnym jak i karnym obowiązuje zasada dwuinstancyjności. Oznacza to, iż od wyroku(orzeczenia) sądu I instancji przysługuje środek odwoławczy do sądu II instancji. Środkiem tym jest apelacja albo zażalenie. Od orzeczenia sądu odwoławczego środek zaskarżenia już nie przysługuje – oznacza to, że po rozpatrzeniu apelacji (zażalenia) wyrok staje się prawomocny.
Polski ustawodawca przewidział możliwość zaskarżenia takiego prawomocnego rozstrzygnięcia sądu w wyjątkowych, szczegółowo określonych w przepisach wypadkach. Od prawomocnego wyroku złożyć można skargę kasacyjną w postępowaniu cywilnym lub kasację w postępowaniu karnym, jak również można skorzystać ze skargi o wznowienie postępowania. Zarówno skarga kasacyjna (kasacja) jak i skarga o wznowienie postępowania są nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia. Przysługują w wyjątkowych wypadkach i są w wysokim stopniu sformalizowane dlatego nazywane są nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia.
Jakie rozstrzygnięcie można zaskarżyć skargą nadzwyczajną i kiedy.
Zgodnie z przepisem art. 89 przywołanej powyżej ustawy skargę nadzwyczajną będzie można złożyć od każdego prawomocnego orzeczenia (wyroku, postanowienia) sądu powszechnego lub wojskowego kończącego postępowania w sprawie. Czyli zaskarżyć będzie można orzeczenie sądu każdej instancji; pierwszej bądź drugiej, a również Sądu Najwyższego.
Orzeczenie może być zaskarżone tylko i wyłącznie wtedy jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej. Zwrócić jednak należy uwagę, iż określenia powyższe są tzw. określeniami nieostrymi, które zapewne zostaną doprecyzowane w wyniku konkretnych rozstrzygnięć Sądu Najwyższego i będą poddawane analizie przez środowisko prawnicze i naukowe.
Czy wystarczy, że rozstrzygnięcie jest niesprawiedliwe.
Nie. Żeby można wystąpić ze skargą nadzwyczajną oprócz tego, że orzeczenie narusza praworządność lub sprawiedliwość społeczną musi jednocześnie:
- naruszać zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji albo
- w sposób rażący naruszać prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie
albo: - zachodzić musi oczywista sprzeczność pomiędzy istotnymi ustaleniami sądu, a treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Podkreślić także trzeba, że orzeczenie takie można będzie zaskarżyć skargą nadzwyczajną tylko wtedy, gdy nie będzie mogło ono być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia, czyli np. w drodze kasacji.
Kto jest uprawniony do złożenia skargi nadzwyczajnej.
Skargę nadzwyczajną złożyć może jedynie: Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Powyższa regulacja oznacza, że zwykły Kowalski skargi nadzwyczajnej sam złożyć nie może. Jak zatem zainicjować złożenie skargi od wyroku, który w naszym przekonaniu narusza praworządność lub jest niesprawiedliwy społecznie.
W takiej sytuacji trzeba przygotować wniosek do jednego z przywołanych wyżej organów np. do Rzecznika Praw Obywatelskich z prośbą aby wystąpił w naszej sprawie ze skargą nadzwyczajną. Ustawa nie wprowadza żadnych wymogów formalnych dla takiego wniosku.
Posiłkując się praktyką, jak obowiązuje obecnie w sprawach w jakich Rzecznik Paw Obywatelskich, czy Prokurator Generalny uprawnieni są do wystąpienia z tzw. kasacją nadzwyczajną, zauważyć można, że we wniosku trzeba będzie zawrzeć szereg argumentów także takich o charakterze prawnym, które przekonają np. Rzecznika Praw Obywatelskich do wystąpienia ze skargą nadzwyczajną. Zatem trzeba będzie liczyć się z tym, że musimy przekonać organ, iż wystąpiły warunki do złożenia przez niego skargi nadzwyczajnej.
Czy skargę można złożyć w każdym czasie.
Nie. Przepisy regulujące termin w jakim można wystąpić ze skargą mówią, iż będzie można ją złożyć w ciągu 5 lat od dnia, w którym uprawomocniło się orzeczenie które chcemy zaskarżyć. Jeżeli w danej sprawie została złożona uprzednio skarga kasacyjna bądź kasacja ze skargą nadzwyczajną będzie można wystąpić w ciągu roku od dnia rozpoznania tejże kasacji (skargi kasacyjnej).
Istotną regulacją wprowadzonej ustawy jest także to, iż w okresie 3 lat od wejścia w życie ustawy tj. w okresie trzech lat od dnia 03 kwietnia 2018r. zaskarżyć skargą nadzwyczajną będzie można prawomocne orzeczenie kończące postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17.10.1997r. – zatem każdy prawomocny wyrok z ostatniego dwudziestolecia. Po tym szczególnym trzyletnim okresie, złożenie skargi nadzwyczajnej ograniczone będzie 5 letnim terminem.
Od jakich rozstrzygnięć nie można złożyć skargi nadzwyczajnej.
Zaskarżyć skargą nadzwyczajną nie będzie można wyroku: ustalającego nieistnienia małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód jeżeli chociażby jedna ze stron zawarła związek małżeński. Nie będzie można zaskarżyć także postanowienia o przysposobieniu.
Rozstrzygnięcia w sprawach wykroczeń i wykroczeń skarbowych z uwagi na ich stosunkowo błahy charakter nie będą również podlegały zaskarżaniu w tym trybie.
W tej samej sprawie w interesie tej samej strony ze skargą nadzwyczajną wystąpić można będzie tylko raz.
Jak rozstrzygnie skargę Sąd Najwyższy.
Skargę nadzwyczajną Sąd Najwyższy rozpozna w składzie 2 sędziów Sądu Najwyższego oraz 1 ławnika. Jeżeli skarga dotyczy zaś orzeczenia Sądu Najwyższego w składzie 5 sędziów Sądu Najwyższego i dwóch ławników.
Jakie rozstrzygnięcie może wydać Sąd Najwyższy.
Jeśli Sąd Najwyższy przychyli się do podnoszonych przez skarżącego argumentów i uwzględni skargę nadzwyczajną to uchyli zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i (w zależności od wyników rozprawy) orzeknie co do istoty sprawy, czyli wyda rozstrzygnięcie merytoryczne. Sąd może również przekazać sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając orzeczenie sądu I instancji, może również umorzyć postępowanie.
Jeżeli Sąd Najwyższy może również oddalić skargę nadzwyczajna jeżeli uzna że brak jest podstaw aby uchylić zaskarżone orzeczenie.
Rozpatrując skargę nadzwyczajną Sąd Najwyższy może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym jeżeli uzna, że przyczyną naruszenia zasad lub wolności i praw człowieka przez ocenianie orzeczenie jest niezgodność ustawy z Konstytucją.
Warto jeszcze zwrócić uwagę na szczególną sytuację, gdy od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia upłynęło już 5 lat, a orzeczenie wywołało już tzw. nieodwracalne skutki prawne, czyli takie skutki których w żaden sposób nie da się usunąć, odwrócić. Jak również gdy upłynęło 5 lat i przemawiają za tym zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji. W takich sytuacjach Sąd Najwższy ograniczy się do stwierdzenia że orzeczenie wydane zostało z naruszeniem prawa oraz wskaże okoliczności z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie.
Skarga nadzwyczajna daje kolejną możliwość uchylenia bądź zmiany prawomocnego rozstrzygnięcia sądu. Strona nie może z nią wystąpić jednakże sama, a jedynie może skierować wniosek do określonych podmiotów aby wystąpiły ze skargą na jej rzecz.