Przedsiębiorstwa stają się coraz bardziej świadome tego, jaką wartość stanowi dla nich własność intelektualna rozumiana jako każdy wytwór pracy twórczej człowieka chroniony przez prawo autorskie i prawo własności przemysłowej. Wybór odpowiedniej formy ochrony prawnej dla danej własności intelektualnej jest tym od czego zależy sukces strategii zarządzania danym przedsiębiorstwem. Przy znakach towarowych i patentach to rozróżnienie zwykle jest wystarczające do dokonania wyboru, ale jeśli mamy do czynienia z rozwiązaniem, które przynajmniej teoretycznie mogłoby zostać opatentowane, to należy rozważyć ochronę tego pomysłu jako chronionej tajemnicy przedsiębiorstwa.
W czym tkwi problem?
Należy pamiętać, że procedura zmierzająca do uzyskania patentu wymaga ujawnienia szczegółowego opisu pomysłu, co nie zawsze będzie leżało w interesie przedsiębiorstwa. Co prawda, patent daje czasową ochronę danego wynalazku i możliwość udzielania zgody na korzystanie z niego za wynagrodzeniem, ale w niektórych przypadkach nieujawnienie tego pomysłu, czyli zachowanie go w tajemnicy, będzie zdecydowanie korzystniejszym rozwiązaniem.
Czym jest tajemnica przedsiębiorstwa?
Tajemnica przedsiębiorstwa to informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów, nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Oto przykłady najlepiej strzeżonych tajemnic przedsiębiorstw na świecie:
- efekt Auto-tune,
- preparat przeciwko wilgoci WD-40,
- sos z Big Maca,
- panierka z KFC,
- francuski likier Chartreuse,
- narzędzie Page Rank z wyszukiwarki Google,
- receptura Coca-coli.
Jednakże najczęściej mówi się o tej ostatniej, czyli strategii przyjętej przez Coca-Colę, która chroni recepturę swojego napoju od 1887 roku. Ochrona tajemnicy tej receptury daje jej długotrwałą ochronę, jakiej nie mógłby jej zapewnić patent.
W ostatnich latach na całym świecie wzrasta zainteresowanie zagadnieniem ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, o czym świadczą chociażby inicjatywy ustawodawcze podejmowane przez Stany Zjednoczone (ustawa Defend Trade Secrets Act z 2016 roku) czy przez Unię Europejską (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/943 z 8 czerwca 2016 roku), która została wdrożona do polskiego porządku prawnego 4 września 2018 roku.
Dyrektywa wprowadza istotne zmiany dotyczące ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim – zmienia definicję tajemnicy przedsiębiorstwa, czas trwania odpowiedzialności pracowników zobowiązanych do zachowania tajemnicy czy rozszerza katalog przewidzianych sankcji.
Czym jest wynalazek?
Wynalazki to nowe rozwiązania o charakterze technicznym, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania.
Wynalazek uważa się za:
- nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki,
- posiadający poziom wynalazczy, jeżeli wynalazek ten nie wynika dla znawcy, w sposób oczywisty ze stanu techniki,
- nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa.
Za wynalazki i wzory użytkowe nie uważa się m.in.:
- odkryć, teorii naukowych ani metod matematycznych,
- wytworów o charakterze jedynie estetycznym,
- planów, zasad ani metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier,
- wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie – przyjętych i uznanych zasad nauki,
- programów do maszyn cyfrowych,
- przedstawienia informacji.
Czym jest patent?
Patent jest to prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku przez określony czas, w sposób zarobkowy (przemysłowy, handlowy) na terytorium danego państwa lub państw, przyznane przez kompetentny organ państwowy, regionalny lub międzynarodowy.
Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym.
Dostępne są procedury opatentowania wynalazku na poziomie krajowym, regionalnym i międzynarodowym.
Jak przebiega i ile kosztuje uzyskanie patentu i ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa?
Przyjmuje się, że procedura zmierzająca do uzyskania patentu trwa zwykle kilka lat i wymaga znacznych nakładów pracy i środków finansowych. W zależności od tego, czy ubiegamy się o patent w kraju czy na poziomie regionalnym np. unijnym, to czas trwania takiej procedury wynosić może od 3-5 lat.
W przypadku tajemnicy przedsiębiorstwa ochronę uzyskuje się natychmiast, a wysokość nakładów różni się i zależy od wielkości przedsiębiorstwa i liczby zatrudnionych pracowników oraz rodzaju prowadzonej działalności.
Kiedy lepszym rozwiązaniem jest ochrona własności intelektualnej poprzez ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa
Wybór tajemnicy przedsiębiorstwa jako tej zalecanej formy ochrony wynalazku zależy od okoliczności konkretnej sytuacji danego przedsiębiorstwa.
Przykład: W przypadku przedsiębiorstw produkujących na szeroką skalę urządzenia RTV, po wprowadzeniu danego urządzenia na rynek staje się jasne, jak zostało ono skonstruowane. W takim przypadku lepszym rozwiązaniem będzie ochrona tego wynalazku poprzez opatentowanie go i uzyskiwanie wynagrodzenia w związku z udzieleniem licencji na korzystanie z tego rozwiązania przez okre 20 lat. Natomiast w przypadku przedsiębiorstw, które opierają sukces swojej działalności na recepturze (np. składzie napoju) lepszym rozwiązaniem będzie ochrona tajemnicy tego przedsiębiorstwa i nieujawnienie tej receptury. Takie rozwiązanie umożliwi przedsiębiorstwu nieograniczoną w czasie ochronę, ale nie będzie generować dodatkowych zysków wynikających z udostępnienia innym tej receptury.
Na jakie pytania trzeba sobie odpowiedzieć, aby znaleźć optymalne rozwiązanie przy dokonywaniu wyboru między patentem lub tajemnicą przedsiębiorstwa?
Aby ustalić, które rozwiązanie będzie skuteczne, warto najpierw odpowiedzieć na następujące pytania:
- Czy nasze rozwiązanie może zostać opatentowane? Czy spełnia ono warunki, czyli wykazuje poziom wynalazczy (nowość), technologiczny charakter i zastosowanie przemysłowe?
- Jak długa może być przewidywalna żywotność tego rozwiązania? Czy może być wykorzystywane dłużej niż 20 lat?
- Czy po ujawnieniu tego rozwiązania i jego ochrony w formie tajemnicy przedsiębiorstwa inni będą mogli powielić to rozwiązanie?
- Czy zamierzamy umożliwić innym korzystanie z tego rozwiązania na podstawie licencji? Czy chcemy dodatkowego zysku?
- Jaka jest nasza strategia przedsiębiorstwa?
Po udzieleniu odpowiedzi na powyższe pytania, wybór odpowiedniej formy ochrony dla własności intelektualnej danego przedsiębiorstwa powinien już nie być taki trudny.
Stan prawny na dzień: 3.12.2018 roku
Autor: Judyta Kasperkiewicz, Adwokat
e-mail: judyta.kasperkiewicz@adwokatura.pl